با این که حدود 25 سال است که از نایتروکس برای غواصی تفریحی استفاده می شود، متأسفانه هنوز هم اشتباهاتی در این زمینه رخ می دهد.
معمولاً مدرسین در راهنمایی هنرآموزان در مورد اشتباهات و باورهای غلطی که درباره استفاده از نایتروکس وجود دارد به زحمت می افتند. هنرآموزان زیادی هستند که تحت تأثیر این ایده که انسان می تواند با استفاده از نایتروکس غواصی عمیق تری نسبت به گاز معمولی هوا داشته باشد قرار می گیرند (که این فقط یکی از باورهای نادرست در مورد نایتروکس می باشد) با مدنظر قرار دادن این که قبل از استفاده کردن از نایتروکس برای بار اول تمرین لازم دارید، حقایق اشاره شده در این نوشته به شما کمک می کند بیشتر با نایتروکس آشنا بشوید.
غواصی نایتروکس چیست؟
از لحاظ علمی، نایتروکس به معنای ترکیب نیتروژن و اکسیژن می باشد، فارغ از اینکه هرکدام چه درصدی دارند. معمولاً به صورت گازی ترکیبی است که اکسیژن در آن درصد بیشتری نسبت به هوا دارد (بهتر است نام آن را هوای غنی شده بگذاریم)، در نتیجه درصد اکسیژن 22 درصد و یا بیشتر می باشد و معمول ترین نایتروکس مورد استفاده، 32 درصد می باشد. محدودیت برای غواصی تفریحی تا 40 درصد اکسیژن است.
چه کاری انجام می دهد؟
همانطور که هر غواص تازه کاری اطلاع دارد، فشار بالای زیر آب باعث می شود نیتروژن موجود در هوا در جریان خون حل شود. مدت زمانی که ما می توانیم در زیر آب بگذرانیم بسته به مقدار جذب نیتروژن می باشد، هرقدر که در عمق بیشتر و با زمان بیشتری غواصی کنیم نیتروژن بیشتر با نرخ بیشتری را جذب می کنیم. تخلیه فشار (سرعت دفع نیتروژن ) ما رابطه مستقیم با مقدار نیتروژنی دارد که بدن ما می تواند جذب کند، قبل از این که باعث شود دچار اختلال فشار شویم.
نایتروکس این نرخ جذب نیتروژن را کاهش می دهد چرا که در ترکیب آن نیتروژن کمتری وجود دارد و هرقدر مقدار گاز ترکیبی بیشتر باشد اکسیژن بیشتری جایگزین نیتروژن می شود.
مزایا:
دلایل مختلفی وجود دارد که باعث می شود غواص ها از نایتروکس و هوای غنی شده استفاده کنند. یکی از مهم ترین دلایل، بالا رفتن ظرفیت تخلیه فشار می باشد که به معنی مدت زمان غواصی بیشتر می باشد. هرقدر درصد گاز نیتروژن کم تر باشد به معنی جذب شدن کم تر آن توسط سیستم گردش خون بدن است. به طور مثال در هوای عادی یک غواص سقف تخلیه فشار 50 دقیقه ای دارد (در عمق 18 متری) در صورتی که با استفاده از ترکیب نایتروکس و هوای غنی شده 36 درصد، در همان عمق این بازه گسترده تر می شود و به 130 دقیقه می رسد، هوای غنی شده بیشتر در اعماق بین 15 تا 30 متر مورد استفاده قرار می گیرد، در عمق کمتر حد تخلیه فشار به اندازه ای است که نیازی به افزایش آن نیست.
زمان های روی آب آمدن هم در این حالت معمولاً کوتاه تر می باشد، چرا که در نایتروکس نیتروژن کمتری برای تخلیه وجود دارد، غواصی که از هوای غنی شده استفاده می کند نیاز کمتری به استراحت روی آب خواهد داشت. همچنین هوای غنی شده گزینه ارزشمندی برای غواص هایی می باشد که آن را به همراه استفاده از جداول معمولی غواصی و کامپیوترها استفاده می کنند، چرا که استفاده از این ابزار احتمال حاشیه و خطر و اختلال فشار را به حداقل می رساند و به شدت به افرادی که مشکلاتی از قبیل خستگی، اضافه وزن، کهولت سن و افرادی که سابقه بیماری اختلال فشار داشته اند به شدت توصیه می شود.
خرافات، ملاحظات و هشدارها
با این که استفاده از ترکیب هوای غنی شده و نایتروکس مزایای بسیار زیادی دارد اما استفاده از آن ریسک هایی را هم به همراه دارد، یکی از اشتباهات رایج این است که با استفاده از آن می توان در عمق بیشتری غواصی کرد در صورتی که دقیقاً خلاف این باور صحیح می باشد، در اعماق زیاد اکسیژن تبدیل به سم می شود، در هوای عادی درصد اکسیژن (21 درصد) فقط در اعماق بیشتر از حد غواصی تفریحی سمی می شود اما بالا رفتن درصد اکسیژن در ترکیب هوا باعث می شود که سمی شدن گاز اکسیژن در اعماق کمتری اتفاق بیافتد، این سمی شدن باعث می شود اختلالاتی در رفتار غواص به وجود بیاید که احتمالاً باعث می شود رگلاتور خود را از دست بدهد و غرق شود.
اگرچه تجهیزات عادی غواصی برای استفاده از ترکیبات گازی تا 40 درصد اکسیژن مناسب می باشند، فرایند پر کردن سیلندر با گاز ترکیبی تمرکز بیشتری را ایجاد می کند و سیلندرهایی که برای قرار گرفتن در معرض درصدهای زیاد اکسیژن طراحی نشده اند ممکن است حتی به مرحله انفجار برسند. بنابراین هر قسمت از سیلندر که در معرض برخورد مستقیم با اکسیژن خالص قرار دارد باید نسبت به اکسیژن پاکسازی شود (Oxygen clean) و سیلندرهای مخصوص استفاده از هوای معمولی و هوای غنی شده نمی توانند به جای یکدیگر استفاده شوند. حتماً سیلندرهای هوای غنی شده باید با لیبل و استیکر مشخص شوند تا از سیلندرهای معمولی مجزا باشند و باید مداوم سرویس کاری شوند.
چند نکته دیگر در رابطه با استفاده از تجهیزات در غواصی هوای غنی شده وجود دارد، قبل از هر غواصی شما شخصاً موظف می باشید که درصد اکسیژن سیلندر را بررسی کنید، حتی اگر مقداری کمتر از حد پیش بینی شده باشد، بدین معنا است که حداکثر عمق محاسبه شده هم باید تغییر کند. برای چک کردن نیز شما به یک آنالیزور احتیاج دارید که گرچه می توانید آن ها را از محل مرکز غواصی خود اجاره کنید ولی اگر قصد دارید به دفعات با هوای غنی شده غواصی کنید بهتر است یکی از آن ها را داشته باشید. همچنین اگر با استفاده از کامپیوتر غواصی می کنید حتماً کامپیوتر شما باید تنظیمات هوای غنی شده داشته باشد. به یاد داشته باشید که هوای غنی شده مصرف هوای شما را بالا نمی برد و شما را در برابر بیماری اختلال فشار ایمن نمی سازد، بنابراین همیشه عمق سنج و زمان را بررسی کنید.
با این هشدارها و نکات و همچنین انجام تمرینات مربوطه، غواصی با هوای غنی شده راه بسیار خوبی برای گرفتن بهترین نتیجه از غواصی می باشد چرا که شما زمان بیشتری را برای گذراندن در زیر آب خواهید داشت و زمان کمتری برای برگشتن به داخل آب لازم دارید.
